Odpowiedzialność osób zarządzających – czyli dlaczego czasem złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości jest w interesie zarządu firmy

Będąc w zarządzie spółki kapitałowej, nie da się uniknąć ryzyka odpowiedzialności. Jednak gdy mowa o odpowiedzialności zarządu, to w potocznej biznesowej nowomowie najczęściej bardzo szybko padnie sformułowanie  “white collar crime”, a przynajmniej “przestępstw menadżerskich”. Oba te pojęcia zakorzeniły się już w naszych umysłach na dobre.

Tymczasem słowa ‘white collar crime” czy “przestępstwa menadżerskie” są bardzo mylące. I mogą osłabiać czujność.

Na pytanie o dbałość swoich działań z punktu widzenia odpowiedzialności osobistej reakcją większości członków kadry zarządzającej będzie żachnięcie się – jak mógłbym mieć coś wspólnego z przestępczością? I w sumie będą mieli racje…

Tyle, że jest niestety znacznie więcej przepisów i zagrożeń, które mogą zniszczyć karierę …… niż tylko te, które można opatrzyć dopiskiem “karny”, czy “przestępstwo menadżerskie”.

Oprócz przestępstw gospodarczych, opisanych w art. 300 – 302 Kodeksu karnego, mamy też:

• osobistą odpowiedzialność członka zarządu sp. z o.o. za długi spółki (art. 299 k.s.h.)
• zobowiązanie do naprawienia szkody wierzycielom spółki (art. 21 Prawa upadłościowego)
• zakaz prowadzenia działalności gospodarczej oraz pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego, członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, reprezentanta lub pełnomocnika osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie tej działalności, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia – (art. 373 Prawa upadłościowego) – przy czym zakaz działalności może zostać orzeczony także wobec osoby “faktycznie zarządzającej przedsiębiorstwem” – a zatem nawet jeżeli nie była ona członkiem organów spółki.
• osobistą odpowiedzialność członka zarządu sp. z o.o. za niezapłacone podatki i daniny publiczne (ZUS itp.) (art. 116 Ordynacji podatkowej) – przy czym odpowiedzialność ta działa wstecz, nawet po zakończeniu pełnienia funkcji

Nie wspominając już o całej sferze nazywanej umownie “compliance”, do których zaliczyć możemy:

• przepisy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (AML)
• obowiązki raportowania schematów podatkowych (MDR)
• RODO – czyli dbałość o powierzone dane osobowe
• ustawę o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych (OPZ – już niedługo!)
• ustawę o jawności życia publicznego (JŻP – także już niedługo!)
• Standardy rekomendowane dla systemu zarządzania zgodnością w zakresie przeciwdziałania korupcji oraz systemu ochrony sygnalistów w spółkach notowanych na rynkach organizowanych przez Giełdę Papierów Wartościowych – jeśli spółka, w której działasz, jest spółką notowaną na giełdzie

Czy chcesz, czy nie chcesz, w mniejszym lub większym stopniu dotyczy Cię wszystko powyższe, jeżeli jesteś:

• prezesem zarządu
• członkiem zarządu
• członkiem rady nadzorczej
• prokurentem
• dyrektorem departamentów obsługi władz spółek
• dyrektorem departamentów nadzoru właścicielskiego
• dyrektorem finansowym

Dla własnego dobra i z racji swoich własnych interesów powinieneś zwracać uwagę na wszystkie powyższe aspekty swojej pracy. Są bowiem sposoby, żeby to ryzyko znacząco ograniczyć i kontrolować.

Jednak członek zarządu spółki z o.o. może się skutecznie ochronić, jeżeli we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe (art. 299 § 2 ksh).

              Powyższe ma również istotne znaczenie dla przedsiębiorców – osób fizycznych oraz wspólników spółek osobowych, pomimo że osoby te zazwyczaj i tak odpowiadają za zobowiązania przedsiębiorstwa całym swoim majątkiem.

              Po pierwsze, w przypadku niedopełnienia tego obowiązku Sąd może orzec wobec takiej osoby na okres od roku do dziesięciu lat zakaz prowadzenia działalności gospodarczej (art. 373 i nast. pr.up.). Zakaz obejmuje zarówno działalność na własny rachunek jak i możliwość pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu. Mamy spore doświadczenie w tego rodzaju sprawach.

              Po drugie, nie złożenie wniosku w terminie może być bezpośrednią przyczyną nie umorzenia przez Sąd zobowiązań upadłego, które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym. W swej praktyce już wielokrotnie zetknąłem się z sytuacją, w której upadły w toku postępowania rzetelnie wykonywał swoje obowiązki, a mimo to Sąd na koniec postępowania upadłościowego odmówił umorzeniu zobowiązań upadłego, które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym, powołując się na nie złożenie wniosku w terminie. W praktyce oznaczało to, że po zakończeniu postępowania dłużnik, nie posiadając majątku, nadal mógł być ścigany przez wierzycieli, którzy nie uzyskali całkowitego zaspokojenia swoich wierzytelności w toku upadłości.

              Nadto złożenie wniosku we właściwym terminie jest solidnym argumentem obronnym w przypadku sprawy karnej – zarzutu popełnienia przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu z art. 296 – 302 Kodeksu karnego. Istotnie zwiększa to szansę na uniknięcie możliwej odpowiedzialności karnej z tego tytułu. Skierowanie do prokuratury zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przez dłużnika tego rodzaju przestępstw jest częstym działaniem wierzycieli upadłego, którym ogłoszenie upadłości zamyka drogę do standardowego dochodzenia roszczeń. Złożenie zawiadomienia to nie wiąże się bowiem z uiszczeniem żadnych opłat.

              Warto też wiedzieć, że obowiązek, o którym mowa, obejmuje jedynie złożenie do Sądu wniosku o ogłoszenie upadłości – co bynajmniej nie jest równoznaczne z ogłoszeniem przez Sąd upadłości przedsiębiorstwa.

              To subtelna, a jakże istotna różnica.